Öz sermaye
12 Aralık 2022 Sirkü 1707
Şirketlerin sahip ya da sahiplerinin şirketteki payına öz sermaye denilmektedir. Öz sermaye kavramı, şirket faaliyetinin finansmanında kullanılan kaynakların ne kadarının şirketin kendine ait olduğunun göstergesidir.
Vergi Usul Kanununun (VUK) 192. maddesinde “Aktif toplamı ile borçlar arasındaki fark, müteşebbisin işletmeye mevzu varlığını (Öz sermayeyi) teşkil eder.”
Muhasebe açısından değerlendirildiğinde bir işletmenin öz sermayesi, pasif hesaplar içinde sahip veya sahiplere ait payı ifade eder. Muhasebe denkliği açısından incelendiğinde ise bir işletmenin varlıkları, borçları (yabancı kaynakları) ile öz sermayesinin toplamına eşittir. O halde, Öz Sermaye = Varlıklar – Borçlar formülü ile tespit edilebilir.
Ticari kazancın hesaplanmasında öz sermaye kavramı oldukça önemlidir. Bir işletmenin karı farklı yaklaşımlar ile farklı şekillerde hesaplanabilmektedir.
Gelir tablosu yaklaşımına göre kar belli bir dönemde elde edilen hasılat artı hasılata eklenen diğer gelirler ile maliyet ve giderler arasındaki olumlu farktır. Bu yaklaşımla bir hesap döneminin karını,
“(Net Satışlar + Diğer Olağan ve Olağandışı Gelirler) – (Satışların Maliyeti + Faaliyet Giderleri + Diğer Olağan ve Olağandışı Giderler) = KAR” şeklinde formüle etmek mümkündür.
Bilanço yaklaşımına göre kar ise bir işletmenin belli bir dönemdeki ticari işlemleri sonucu öz sermayesinde meydana gelen artış miktarıdır. Gelir Vergisi Kanunu’nun 38. maddesinde de kar tanımı bilanço yaklaşımına göre yapılan tanımla benzerdir. Bu tanım uyarınca kar, “dağıtılan karlar veya işletme sahip ya da sahipleri tarafından işletmeden çekilen kıymetlerin ilavesi ve işletme sermayesine ilave edilen kıymetlerin düşülmesi halinde dönem başı öz sermayesinde meydana gelen artışlara eşittir.”
Analitik yönteme göre özsermaye
Öz sermaye = Net (Gerçek) Aktif – Borçlar
Bu yönteme göre öz sermaye; aktif toplam ile borçlar arasındaki farktır. Doğru sonuca ulaşmak için aktifin “net (gerçek) aktif” olması gerekir.
Bilindiği üzere bilançonun aktif ve pasif tablosunda bulunan bazı hesaplar bilanço dengesini sağlamak için bilançonun aktifinde pozitif unsur olarak yer alabilecekleri gibi pasifte negatif unsur olarak da yer alabildiği gibi bazı kalemlerde bilânçonun aktifinde negatif unsur olarak yer alabilecekleri gibi pasifte pozitif unsur olarak da yer alabilmektedir
Dolayısıyla gerçek aktifi bulmak için bilançonun aktif tablosu toplamından, aktifte pozitif unsur olarak yer alan gerçek olmayan aktif kalemlerin çıkarılması gerektiği gibi bilançonun pasifinde pozitif unsur olarak yer alan aktifi düzenleyici hesaplarında çıkarılması gerekmektedir.
Gerçek olmayan (fiktif) olan bu kalemler aşağıda sıralanmıştır
a) Aktifte pozitif unsur olarak yer alan gerçek olmayan kalemler;
– Kişisel işletmelerde teşebbüs sahibinin, adi ortaklıklarda ortakların işletmeye olan borçları,
– Borç senetleri reeskontu (aktifte pozitif unsur olarak yer almışsa),
– Ödenmemiş sermaye (aktifte pozitif unsur olarak yer almışsa),
– Geçmiş yıl zararları (aktifte pozitif unsur olarak yer almışsa),
– Dönem zararı (aktifte pozitif unsur olarak yer almışsa),
b) Pasifte pozitif unsur olarak yer alan aktifi düzenleyici hesaplar;
– Verilen çekler ve ödeme emirleri (pasifte pozitif unsur olarak yer almışsa),
– Karşılık hesapları (pasifte pozitif unsur olarak yer almışlarsa),
– Alacak senetleri reeskontu (pasifte pozitif unsur olarak yer almışsa),
– Amortisman hesapları (pasifte pozitif unsur olarak yer almışlarsa),
Pasifte karşılık ayrılmış olması halinde, aktifte yer alan şüpheli alacaklar, öz sermaye hesabında gerçek aktif olarak dikkate alınır.
Bilançonun aktif tablosu toplamından önce aktifler arasında bulunmakla beraber gerçek aktif mahiyetinde olmayan kalemlerin tutarı, sonra da pasif tablosundaki aktif düzenleyici hesapların tutarı indirilerek gerçek aktif bulunur.
Bu gerçek aktiften, pasifteki borç kalemleri indirilince bulunacak tutar, işletmenin bilanço tarihindeki öz sermayesini verecektir. İndirilecek borçlar, bankalara ve üçüncü şahıslara olan her çeşit senetli ve senetsiz borçlar ile, ödenecek vergiler ve sair giderler, ödenecek kar payları gibi kalemlerdir. Ancak işletmenin dönem karı 4 üzerinden hesaplanıp, ödenecek vergi ve resimler arasında gösterilen tutarların bu aşamada borç olarak dikkate alınmaması gerekmektedir.
Sentez Yönteme Göre Öz Sermaye
Bu yönteme göre öz sermaye; müteşebbisin işletmeye koyduğu varlığa eşittir. Bu yöntem öz sermaye unsurlarının toplanması suretiyle öz sermayenin hesaplanma yoludur.
1 Seri No’lu Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği3 (MSUGT) açısından “İşletme sahip veya ortaklarının bilanço tarihinde işletmeye yapmış oldukları sermaye yatırımlarının tutarını gösteren ödenmiş sermaye ile Sermaye Yedekleri, Kâr Yedekleri, Geçmiş Yıllar Kârları ve Geçmiş Yıllar Zararları ve Dönemin Net Kâr veya Zararını kapsar.” şeklinde bir tanıma yer verilmiştir. MSUGT kapsamındaki tek düzen hesap planı açısından konuyu ele aldığımızda ise 5. Grup hesaplar Öz kaynaklar (Öz Sermaye) hesapları olup bir işletmenin öz sermayesi bu grupta yer alan hesapların toplamından oluşmaktadır.
Söz konusu hesaplar aşağıda ifade edilmiştir:
• 5.ÖZ KAYNAKLAR
• 50.ÖDENMİŞ SERMAYE
• 500.Sermaye (+)
• 501.Ödenmemiş Sermaye (-)
• 502.Sermaye Düzeltmesi Olumlu Farkları (+)
• 503.Sermaye Düzeltmesi Olumsuz Farklar (-)
• 52.SERMAYE YEDEKLERİ
• 520.Hisse Senedi İhraç Primleri (+)
• 521.Hisse Senedi İptal Karları (+)
• 522.MDV Yeniden Değerleme Artışları (+)
• 523.İştirakler Yeniden Değerleme Artışları (+)
• 524.Maliyet Artışları Fonu (+)
• 529.Diğer Sermaye Yedekleri (+)
• 54.KAR YEDEKLERİ
• 540.Yasal Yedekler (+)
• 541.Statü Yedekleri (+)
• 542.Olağanüstü Yedekler (+)
• 548.Diğer Kar Yedekleri (+)
• 549.Özel Fonlar (+)
• 57.GEÇMİS YILLAR KARLARI
• 570.Geçmiş Yıllar Karları (+)
• 58.GEÇMİS YILLAR ZARARLARI
• 580.Geçmiş Yıllar Zararları (-)
• 59.DÖNEM NET KARI (ZARARI)
• 590.Dönem Net Karı (+)
• 591.Dönem Net Zararı (-)
1 ve 12 seri nolu MSUGT’leri ile Tek Düzen Hesap Planına göre; bilançoda, ödenmiş sermaye, sermaye yedekleri, kar yedekleri, geçmiş dönemler kar/zararı ve dönem net kar/zararı öz sermaye kalemleri içerisinde yer almaktadır.
————————
Hatırlatma:
Sirkülerimiz bilgilendirme amaçlı olup belirli bir konu hakkında genel çerçevede bilgi vermek amacını taşıdığından içerikten kaynaklanan veya içeriğe ilişkin ortaya çıkan sonuçlardan dolayı herhangi bir sorumluluk iddiasında bulunulamaz.
Bu sirkümüzde yer verilen bilgiler yazının tarihi itibarıyla geçerli olup, yazı tarihinden sonra gerçekleşebilecek yasal değişiklikler, gelişecek uygulamalar ve yargı kararları ileride farklı düzenlemeleri ve değerlendirmeleri gerektirebilmektedir.
Bu nedenle konular ile ilgili karar vermeden önce profesyonel bir danışmandan görüş ve destek alınması tavsiye olunur.